महात्मा गांधी यांची प्रेरणादायी जीवन कथा – जाणून घ्या त्यांचे योगदान
महात्मा गांधी यांचे पूर्ण नाव मोहनदास करमचंद गांधी होते. त्यांचा जन्म २ ऑक्टोबर १८६९ रोजी पोरबंदर, गुजरात येथे झाला. त्यांचे वडील करमचंद गांधी पोरबंदरचे दिवाण (मुख्यमंत्री) होते, तर आई पुतळीबाई एक धार्मिक आणि भक्तिमान स्त्री होत्या. गांधीजींच्या जीवनावर त्यांच्या आईचा आणि जैन धर्मातील अहिंसेच्या तत्त्वांचा मोठा प्रभाव होता.
प्रारंभिक शिक्षण
गांधीजींचे बालपण पोरबंदर आणि राजकोट येथे गेले. त्यांचे प्राथमिक शिक्षण राजकोट येथे झाले. त्यांनी अल्पवयातच इंग्रजी माध्यमातून शिक्षण घेतले, परंतु ते फारसे हुशार विद्यार्थी नव्हते. तथापि, त्यांच्यात प्रचंड आत्मविश्वास आणि जिद्द होती. १८८८ साली ते इंग्लंडला गेले आणि तिथे त्यांनी कायद्याचे शिक्षण घेतले. इंग्लंडमध्ये राहून त्यांनी पाश्चात्त्य विचारधारा आत्मसात केल्या, परंतु भारतीय संस्कृतीची मूल्ये त्यांच्यासाठी महत्त्वाचीच राहिली.
दक्षिण आफ्रिकेतील अनुभव
१८९३ साली गांधीजींनी दक्षिण आफ्रिकेला प्रवास केला, जिथे त्यांनी भारतीय वकिल म्हणून काम करण्यासाठी एका व्यापाऱ्याची मदत केली. दक्षिण आफ्रिकेमध्ये गांधीजींना वर्णद्वेषाचा सामना करावा लागला. एका रेल्वे प्रवासात त्यांनी प्रथम श्रेणी तिकीट असूनही वर्णभेदामुळे त्यांना डब्यातून बाहेर काढले. या घटनेने गांधीजींना विचार करण्यास भाग पाडले आणि त्यातूनच त्यांनी अशा अन्यायाविरुद्ध लढा देण्याचे ठरवले. दक्षिण आफ्रिकेत असताना त्यांनी सत्याग्रहाची (अहिंसात्मक प्रतिकाराची) कल्पना मांडली आणि स्थानिक भारतीयांच्या हक्कांसाठी मोठ्या प्रमाणात आंदोलन केले.
भारतातील स्वातंत्र्यलढा
१९१५ साली गांधीजी भारतात परतले आणि भारतीय राजकारणात सक्रिय झाले. त्यांनी भारतातील लोकांचे हाल समजून घेण्यासाठी देशभर प्रवास केला. त्यांनी पहिल्यांदा चंपारण आणि खेडा येथील शेतकऱ्यांच्या प्रश्नांवर आवाज उठवला आणि ब्रिटिशांविरोधात शांततामय मार्गाने आंदोलन केले. त्यांच्या नेतृत्वाखाली असहकार आंदोलन (१९२०), नमक सत्याग्रह (१९३०) आणि भारत छोडो आंदोलन (१९४२) यांसारखी मोठी आंदोलने झाली. गांधीजींनी अहिंसा, सत्याग्रह, स्वदेशी, आणि स्वावलंबन यांचा प्रचार केला. त्यांनी खादीच्या वापराला प्रोत्साहन दिले आणि ब्रिटिश मालावर बहिष्कार घालण्याचे आवाहन केले.
सत्य आणि अहिंसा
गांधीजींच्या राजकीय आणि सामाजिक तत्त्वज्ञानाचा आधार म्हणजे सत्य आणि अहिंसा. त्यांच्या मते, कोणत्याही प्रकारच्या अन्यायाविरुद्ध संघर्ष करणे हे प्रत्येक व्यक्तीचे कर्तव्य आहे, परंतु तो संघर्ष हिंसात्मक नसावा. अहिंसा म्हणजे शत्रूविरुद्ध केवळ हिंसाशून्य मार्गाने लढणे नाही, तर ती एक जीवनपद्धती आहे जिचा आधार प्रेम, सहनशीलता, आणि दया आहे. सत्याग्रहाच्या माध्यमातून त्यांनी भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्याला नवसंजीवनी दिली.
गांधीजींचे योगदान
महात्मा गांधींनी भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्यात फक्त ब्रिटिशांविरोधात संघर्षच केला नाही, तर त्यांनी भारतीय समाजातील जातीवाद, अस्पृश्यता, महिलांची स्थिति आणि गरिबी यांसारख्या अनेक समस्यांवरही लक्ष केंद्रित केले. अस्पृश्यतेविरुद्ध लढा देण्यासाठी त्यांनी हरिजन शब्दाचा वापर केला आणि सर्वांना समानतेची वागणूक मिळावी म्हणून प्रयत्न केले.
गांधीजींनी महिलांच्या हक्कांसाठीही लढा दिला. त्यांनी स्त्रियांच्या स्वावलंबनावर भर दिला आणि त्यांना स्वातंत्र्यलढ्यात भाग घेण्यास प्रवृत्त केले. त्यांच्या मते, भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्याला यशस्वी होण्यासाठी समाजातील प्रत्येक घटकाला, मग तो गरीब, महिला, किंवा मागासवर्गीय असो, सामील व्हायला हवे.
महात्मा गांधींचा प्रभाव
गांधीजींचा प्रभाव फक्त भारतातच नव्हे, तर जगभरातील अनेक महान नेत्यांवर झाला आहे. दक्षिण आफ्रिकेतील नेल्सन मंडेला, अमेरिकेतील मार्टिन ल्यूथर किंग ज्युनियर, आणि तिबेटमधील दलाई लामा यांसारख्या नेत्यांनी गांधीजींच्या अहिंसात्मक संघर्षाच्या तत्त्वज्ञानाचा अवलंब केला आहे. त्यांच्या तत्त्वज्ञानाने जगभरातील स्वातंत्र्य चळवळींना प्रेरणा दिली आहे.
मृत्यू आणि वारसा
३० जानेवारी १९४८ रोजी गांधीजींची नथुराम गोडसे या व्यक्तीने दिल्लीतील बिर्ला भवन येथे हत्या केली. त्यांच्या मृत्यूनंतरही त्यांचे विचार आणि तत्त्वज्ञान आजही जगभरातील लोकांसाठी प्रेरणादायी ठरत आहे. महात्मा गांधींनी दिलेला अहिंसा आणि सत्याचा संदेश आजच्या काळातही तितकाच महत्त्वाचा आहे, आणि त्यांच्या विचारांचा प्रसार अनेक संस्थांद्वारे केला जातो.
गांधीजींनी त्यांच्या आयुष्यभर सत्य, अहिंसा, आणि मानवतेच्या तत्त्वांचा पुरस्कार केला. त्यांच्या विचारांमुळेच त्यांना “महात्मा” (महान आत्मा) ही पदवी मिळाली. त्यांचा जन्मदिवस २ ऑक्टोबर हा “आंतरराष्ट्रीय अहिंसा दिन” म्हणून साजरा केला जातो. महात्मा गांधी हे जगभरात शांती आणि समानतेचे प्रतीक मानले जातात.
